آیین زرتشت - 2
پنجشنبه، شهریور ۰۱، ۱۳۸۶
2- پیامبری زرتشت :
در آغاز این بخش نخست به این اسطوره پرداخته می شود که چگونه اهورامزدا زرتشت را به پیامبری برگزید سپس به دیگر جنبه های جنبش درونی زرتشت برای رهنمود مردم خواهم پرداخت.
در همان هنگام که زرتشت به بینش اهورایی دست یافته و به راهنمایی مردمان و روشن کردن اندیشه آنها درباره واقیت هستی سرگرم بود ، در رویه(سطح) دیگری هم موضوع گزیده شدن کسی به پیامبری مطرح بود. به گفته گاتها (که در نوشتاری دیگر در موردش گفتگو میکنیم) در آن هنگام که جهان در آتش نادانی و خشم و بیداد می سوخت ، دروغ و کشتار و ناسازگاری همه جارا فراگرفته بود ، گئوش اوروان(روان جهان) به درگاه آفریننده روی آورد و چاره جویی خواست، او از خداوند درخواست کرد که رهبری را برای نجات جهان و مردمان بگمارد، تا مردمان را از ویرانگری و بدی باز دارد.گئوش اوروان همچنین نظر داد که : توانایی جسمانی برای چنین رهبری ضروری است.
باز به گفته گاتها اهورا مزدا باشنیدن درخواست روان جهان با فروزه های خود ، خرد اهورایی(وهیشتامن) و راستی و داد (اشا و هیشتا) به رایزنی می پردازد. گزارش گاتها از این رایزنی ،بازتابی از آزاد منشی دین زرتشت است. با آنکه اهورامزدا از همه چیز آگاه است و بهتر از همه میدانست که چه کسی را برای انجام این کار بزرگ برگزیند، نخست از "اشا" می پرسد که او چه کسی را برای این کار شایسته می داند. "اشا" می گوید که او کسی را نمیشناسد.ولی با گئوش اوروان همداستان است که چنین کسی باید نیرومند و توانا باشد. سپس با "وهومن"رایزنی می کند و در حالی که وهومن در حال اندیشیدن است ، به آنان می گوید که او اشوزرتشت را برای این کار در نظر دارد. زیرا زرتشت تنها کسی بود که با رایزنی با خرد نیک ، خدایان پنداری را کنار زده بود و با پیروی از وجدان و اخلاق ، گرد بدی نگشت و با پذیرش راستی و داد(اشا) خود را به زیور خوبی و اخلاق آراست.همچنین زرتشت به رسایی خود بسنده نکرده به رهنمود مردمان برخاسته بود.روان آفرینش از این گزینش در شگفت شد! زیرا گمان میکرد چنین کسی باید از توان بدنی و زور بازو برخوردار باشد تا دشمنان و بدان را سرکوب کند و زرتشت از چنین نیروی بدنی برخوردار نبود.ولی او زود به نادرستی گمان خود پی برد و پیمان بست تا زرتشت را یاری دهد و از اهورا خواست تا به زرتشت استدلالی قوی و سخنی گیرا و توان اهورایی ارزانی دارد تا در این کار دشواری که به او واگذار شده ، کامیاب شود. اهورامزدا چنین کرد و بدین ترتیب وحی صورت گرفت.(یسنای 29 بندهی 8تا 11 و یسنای 31 بندهای 3،5،6) البته وحی در آیین زرتشت با ادیان سامی متفاوت است زیرا زرتشت اندیشمند بود و به وجود اهورا پی برده بود و تنها وظیفه پیام رسانی را نداشت، او با خرد خویش روشهای گوناگون زندگی را ارزشیابی کرده بود و با وجدان و اخلاق آنها را سنجیده و با روش درست به کار بسته بود اما این اندیشه چگونه در وجود زرتشت به وجود آمده بود؟
زرتشت نخستین آموزشها را از پدر و دیگر اندیشمندان نامدار شهر خود آموخت و برطبق نسک تاریخ کیش زرتشت نوشته مری بویس ، وی بر این نظر است که زرتشت در پیش روحانیان جامعه خود، درس آموخته بود و به روحانی حرفه مبدل گشته بود وی برای اثبات نظر خود به بندی از دعای زرتشت اشاره می کند همانند دعا کردن روحانیان زمان او بوده است.(مری بویس جلد ا). زرتشت پس از کند و کاو در اندیشه های هم عصران خود به آنجا رسید که خدایان پنداری نادرست، و تنها یک آفریننده وجود دارد که همه هستی از اوست. باید به این نکته توجه داشت این اندیشه که تنها یک آفریننده وجود دارد به صورت بدوی در اندیشه پیشینیان زرتشت به وجود آمده بود و آنها به نوعی یکتایی پی برده بودند چراکه به دریایی یکتا به نام فراخکرت باور داشتند که تمام رودها از اوست، به وجود یگانه گاوی که حیات از او سرچشمه گرفته است باورمند بودند و نیز به درختی به نام "اوروارا" معتقد بوند که تمامی گیاهان از او سرچشمه گرفته است پس نوعی یکتا اندیشی در ذهن مردمان هم دوره و پیش از زرتشت وجود داشته است که برای هرچیز منشائی یکتا و یگانه در نر میگرفتند و زرتشت این اندیشه را متکاملتر و نوین تر ساخت و وی سر انجام در سن سی سالگی به پیامبری برگزیده شد.داستان پیامبری وی همان است که در بالاآمد ضمن این توضیح که زرتشت اهورا مزدا را در مکاشفه ای درونی شناخت و به وجودش پی برد، و این باورمندی به خدای یگانه را به اثبات نرساند همانگونه که هیچ پیامبر و پیاو آوری و آموزگار از آسمان فرستاده شده ای تا به اکنون نتوانسته صحت سخن خویش را نشان دهد که آیا خدایی هست؟، روشن است از این دیدگاه به دین نگریستن باعث به وجود آمدن پرسشهایی می شود که در این نوشتار قصد پرداختن به آن را نداریم و در آینده به این موضوعات پرداخته می شود.
واژه ای که زرتشت در اوستا (گاتها) برای برای خدای یگانه به کاربرده،اهورامزدا است.درآغاز بیشتر نیایشها، این عبارت به چشم میخورد:« خَشنوتَره اَهورهَ مزدا » که در چم (معنی) : به خشنودی اهورا مزدا میباشد. دیگر گویشهای این واژه ی دینی که در زبان فارسی نیز آمده است؛ اهوره مزدا، هُرمُزد، هُرمَزد، هورمَزد و اَهُرمَزد هستند. اهورامزدا یک واژه ی ترکیبی است و از اهورا و مزدا تشکیل شده است. در گاتاها گاهی اهورامزدا جدا از هم بکار رفته است. مزدا در بعضی بندهای گاتاها به معنی حافظه و به حافظه سپردن و به یاد داشتن است. این واژه در سانسکریت مَذِس، به معنی دانش و هوش می باشد. بنابراین وقتی که مزدا برای خدا به کار برده شده است از آن معنی هوشیار و آگاه و دانا برداشت کرده اند. اهورا نیز بمعنای سرور و بزرگ است پس اهورامزدا در مجموع به معنیِ سرورِ دانا است. همچنین برهمنان از اَسورَ استفاده میکنند که در چم سورو و مولا است.
برخی برای گمان اند که لفظ مزدا از دو واژه «مه» در چم بزرگ و «زدا» به مفهوم دانا ترکیب گشته است ک به عنوان صفت دنبال واژه اهورا می آید.
پیش از اشو زرتشت اهوره ها خدایان قبیله ای بودند، و هر قبیله دارای خدای بزرگ و واحدی بود ولی زرتشت نوید داد که در جهان سروری دانا و خدایی یگانه وجود دارد که آفریدگار و منشا نیکی و راستی و پشتیبان همه مردمانی است که از میان دو راه نیک و بد راه نیک را انتخاب کنند. با این توضیح که در پیش از زرتشت به خدایان بزرگی همچون وارونا نیز اطلاق میشده است. به هر روی با گفته های زرتشت و دعوت او به آیین نو هدایان قبیله ای که اغلب از ارباب انواع و خدایان طبیعی بودند، بلاتکلیف می ماندند و مردمانی که دراز زمانی این خدایان را ستایش کرده و با دل و جان پرستیده بودند نمیتوانستند به آسانی خدای نادیده و یکتائی که آفریدگار همه چیز باشد را مورد ستایش قرار دهند. اما زرتشت در رستاخیز خود عموم خدایان طبیعت را برانداخت و آنها را به مقام دیوان یا خدایان دروغین در آورد و به جای انها اهورامزدا را شناسانید ؛ پروردگاری که مفهوم مجرد داشت و صفاتش چون امشاسپندان در گرد وی بودند، به همین جهت است که خدایان بزرگ قدیم چون میترا ، آناهیتا ، ورثرغنه ، هوم . فروشی ها را در گاتها راه نیست و هیچ روی از آنان یاد نمیشود و شاید بتوان گفت آرمیئتی و اشا و بهمن و... جای آنها را پر کردند هرچند میترا در مقام دادگری خود در روز رستاخیز باقی ماند.
ویژگی های اهورامزدا :
اهورامزدا آفریننده جهان است. مزدیسنان اهورا مزدا را می‌پرستند. اهورامزدا خالق و داور همه ی چیزهای مادی و مینوی و نیز آفریننده روشنی و تاریکی و برقرار کننده نظم هستی است(یسنا 44). او با اندیشیدن همه چیز را هستی بخشیده است پس در واقع او از عدم می آفریند و با خود تنهاست. برای اهورا مزدا در هرمزد یشت، در حدود شصت صفتِ نیک آورده شده و تقریبا همه ی چیزهای خوب به وی منتصب شده است. همچنین او در مزدیسنا دارای شش صفتِ برجسته زیر است: سپنتَه مَینیو یعنی مقدس ترین روان، خشثره ویرنه بگویش امروزی شهریور یعنی شهریار و پادشاهی که باید انتخاب و برگزیده شود، سپنتَه آرمیتی است یعنی پارسایی مقدس. هورتات بگویش امروزی خورداد بمعنی جامعیت و رسایی و امرتات جاودانگی و بی مرگی است. او اشه یعنی راستی و درستی و قانون ایزدی و پاکی است. همچنین وهومَنَه است به معنی خوب منش. این صفات در مزدیسنا به نامِ امشاسپندان خوانده می شوند و زمانی پنداشته می شد که ایزدانی جدا از اهورامزدا هستند اما چنین تفسیری از امشاسپندان در رابطه با اهورامزدا در گاتها یافت نمی شود.
براساس کتاب بندهش که در زمان ساسانیان نوشته شده است نیروی مخالفِ اهورامزدا و زاینده ی بدی‌ها را اهریمن معرفی می کند که نص صریح گاتها است(یسنای 44 بند 5). درکیش زرتشتی، اهریمن هیچگاه توانِ ذاتی برای مقابله با قدرتِ اهورا مزدا را ندارد و رقیبی برای او نیست بلکه اهریمن همان اندیشه ی بد یا اَنگره مینیو است اما در باورِ زروانیان، اهریمن برادر و رقیبِ اهورا مزدا و پسر زروان و دارای هویتی جداگانه از اهورا مزدا است.
4- گاتها :
چکیده ای در مورد گاتها:
یکی از آثار زرتشت که دارای همان اصالت و دیرینگی گاهان است، یسن «هفت هات» (به اوستایی: Haptanghaiti) نام دارد و شامل یسن 35 تا 41 است. اکنون چند دهه‌ای‌ست که تعلق این مجموعه به زرتشت اثبات شده است (بویس 1377، ص 96، 100و 135 به بعد). هفت هات نه چون گاهان که منظوم و تک‌گویانه است، اثری منثور و سامان‌مند است که هدف زرتشت از نگارش آن، ایجاد دعاهایی ثابت و رسمی برای کاربرد و بهره‌بری در آیینهای نیایشی و دینی بوده است. نثر عالی و درخشان هفت هات که مناسب برای تلاوت منظم در آیینهای دینی بوده، البته با نظم استادانه و ظریف گاهان تفاوت دارد اما فخامت کلامی و محتوایی هر دو اثر نشان دهندهٔ تصمیم و عمل شخص زرتشت در آماده سازی دعاهایی مناسب برای استفاده و تلاوت در مراسم و آیینهای دینی خود است.گاتها را در پهلوی گاس میگویند جمع آن گاسان می باشد و گاسانیک ترکیب وصفی آن است.این واژه نیز در سانسکریت گاتا آمده است و از اینرو در میان برهمنها گاتا عبارت است از قطعات منظومی که د میان نثر باشد.و جای تردیدی وجود ندارد که منظوم گاتا و وید هر دو از ریشه و بن باشند.
زرتشت در گاتها شانزده بار از خود نام میبرد اما به آن گونه ای که در اوستا از او نام برده شده و از زبان او چیزی گفته می شود.در گاتها زرتشت مانند شخصی غایب از خود نام میبرد همانند یسنا 28بند 6 ، 33بند14،41بند16 و... گاهی مثل شخص حاضر چنانکه در یسنا 43بند8 و یسنا46بند19 و گاهی بر سر یک قطعه از خود به اسم زرتشت و یا پیغمبر مثل شخص غایب نام میبرد پس از آن مانند شخص حاضر می شود چنانکه در یسنا50 بند6 و 51بند15 و گاهی نیز به شخص خود خطاب می کندهمانند 46 بند14به هر روی گاتها سخنان زرتشت است(هفت هات) حال به هر نوع و ویژه ای که رد آتن سخن گوید گویای تحولات انسانی است که خود را موظف به اصلاح جامعه میداند و در این مورد با اهورامزدا و خرد خویش به همپرسی مینشیند.
1- اهنودگات : در مورد نیایش اهورامزدا،گزینش پیامبر و آزادی گزینش دین است.از یسنای 28 که نیایش اهورامزدا است آغاز می شود و تا با یسنای 31که در مورد راه زندگی و دوگانگی منش(؟) و آزادی گزینش است پایان میابد.
2- اشتودگات : در باره راز آفرینش، خود شناسی و خداشناسی گفتگو میکند، این بخش از یسنا43 آغاز و با یسنای 46 که در مورد دشمنی با دروغ پردازان،در راهنمایی و نجات بدان و خویشکاری اشوان راستکارن است پایان میابد.
3- سپنتمدگات : در باره آفرینش و فراگر آن سپنتامینو(منش و روان آفریننده و...) سخن به میان می آورد این بخش از گاتها از یسنای 47 آغاز و با یسنای 50 که در مورد نیایش اهورامزدا است پایان میابد.
4- وهوخشترگات : این بخش شامل سنای 51 است و در باره بهره کار آدمی و فراشکرت(نوشدن جهان) و شهریاری اهورامزدا سخن میگوید.
5- وهشتواشت گات : این بخش نیز همانند بخش پیشین شامل یسنای 53 میباشد . شامل برآورده شدن آرزوی زرتشت،درگسترش دین و اندرز به دختران و پسران جوان ،برای دنبال کردن کار اشو زرتشت است.
1- گفتگو بروی یسناها و سخنان زرتشت کاری است ژرف و وقت گیر که در آینده بدان خواهم پرداخت، و با بازکاوی سخنان زرتشت سعی در نقد و بررسی آنها خواهم داشت.
2- دوستان گرامی بخش جامعه و حقوق بشر کانون بروز شده است . این بخش ها از لینکهای بالا نیز در دسترس مباشد.
posted by شارمین مهرآذر @ ۱:۵۸ قبل‌ازظهر,
